Dlaczego Chruszczow przekazał Krym Ukrainie? Istnieje kilka teorii

Większość Chruszczowa kojarzy z pamiętnej wypowiedzi na forum ONZ, kiedy to waląc butem o pulpit wołał: „Sprawa węgierska w gardłach niektórych ludzi utkwiła jak zdechły szczur, którego nie mogą wypluć”, ale można się pokusić o tezę, że jego, błędna z punktu widzenia interesów Moskwy, decyzja przyczyniła się do rozpoczętego w 2014 r., przez innego rosyjskiego dyktatora Władimira Putina, konfliktu zbrojnego, który przerodził się w 2021 r. w regularną wojnę rosyjsko-ukraińską.

Czym się kierował Chruszczow i co go skłoniło do tego, że 19 lutego 1954 r. prezydium Rady Najwyższej ZSRR podjęło uchwałę o przekazaniu Krymu Ukrainie? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi i prawdopodobnie nigdy nie otrzymamy wiarygodnej odpowiedzi.

Istnieje jednak kilka rozsądnych wersji, które próbują wyjaśnić wydarzenia z 1954 roku.

Pewien wpływ miało to, że 1954 r. upłynął w Związku Sowieckim pod znakiem 300. rocznicy rady perejasławskiej. W tamtym roku odbywały się obchody tej rocznicy, a Komitet Centralny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) przyjął nawet okolicznościowy dokument zatytułowany „Tezy w związku z 300. rocznicą zjednoczenia Ukrainy z Rosją (1654-1954)”. Główne tezy dokumentu były zgodne ze stalinowską doktryną, że to Rosjanie są „przewodnią siłą Związku Sowieckiego”, ale nadawał on Ukraińcom pozycję drugiego najważniejszego narodu radzieckiego. Czym była owa rada perejasławska? Była to rada kozacka zwołana w 1654 r. w Perejasławiu (ob. Perejasław Chmielnicki) przez Bohdana Chmielnickiego, ówczesnego pisarza wojska zaporoskiego. Na tej radzie zapadła decyzja o połączenia Ukrainy z Rosją. Nic więc dziwnego, że sowiecka dyktatura tak chętnie tę rocznicę obchodziła, gdyż propaganda sowiecka przedstawiano ją jako „zjednoczenie” Rosji z Ukrainą oraz kamień węgielny połączenia się trzech bratnich narodów – sowieccy politycy wpletli w to jeszcze Białorusinów poza Ukraińcami i Rosjanami. W literaturze historycznej występuje pogląd, że decyzja o odłączeniu Krymu od Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Sowieckiej i włączenia go do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej miała być swoistym prezentem, gestem podkreślającym znaczenie 300. rocznicy rady perejasławskiej.

Istnieje też niepotwierdzona wersja, bliższa plotce niż faktom, że pijany Chruszczow dręczony wyrzutami sumienia za swoje zbrodnie popełnione na Ukrainie w latach 1938-1949, w których był I sekretarzem partii komunistycznej na Ukrainie i bez wątpienia odpowiadał za większość popełnionych wówczas tam zbrodni, kazał Krym przekazać Ukrainie. Jednak zdecydowanie tę wersję należy traktować z dystansem i się nią nie sugerować.

Zdaniem ukraińskiego historyka, prof. Serhia Plokhy, prawdziwy powód był jednak inny, bo gospodarczy. Na Krym Chruszczow pojechał bardzo szybko po objęciu władzy, bo już we wrześniu 1953 roku, a Stalin zmarł przecież w marcu, aby naocznie zdiagnozować tragiczną sytuację gospodarczą. Gensek, tak potocznie nazywany był sekretarz generalny w partii komunistycznej, podzielił się pomysłem oddania Krymu Ukrainie z innymi sowieckimi prominentami już w grudniu 1953 r., a w lutym 1954 r. pomysł stał się faktem. Zmiana dla Krymu gospodarczo była niewątpliwie korzystna, m.in. szybko wzrosła produkcja win i energii elektrycznej. Jednak kluczowe było zabezpieczenie Krymu w wodę poprzez hydroelektrownię w Nowej Kachowce oraz kanał północno-krymski, co przełożyło się na rozwój krymskiego rolnictwa.

Najbardziej rozsądną i prawdopodobną wersję, dlaczego Chruszczow przekazał Krym Ukrainie, wyraził dr Pyzhikov, który opublikował w 2002 r. książkę „Chruszczowska odwilż” (Хрущёвская оттепель). Autor uważa, że Chruszczow, który walczył o wyłączną władzę w Związku Sowieckim, wykorzystał Krym jako kartę przetargową, aby uzyskać poparcie ukraińskich partyjnych notabli. Chruszczow sam pochodził z aparatu partyjnego USRR i faktycznie nim kierował przez kilka lat. Po zakończeniu II wojny światowej wpływy ukraińskich członków partii komunistycznej znacznie wzrosły, gdyż rosła ich liczba w Komitecie Centralnym oraz Związku Gmin. Chruszczow potrzebował ich poparcia, żeby ograć potencjalnych rywali do władzy: Wiaczesława Mołotowa, Klimenta Woroszyłowa, Łazara Kaganowicza, czy Gieorgija Malenkowa. Co mu się ostatecznie udało i kierował partią jako I sekretarz w latach 1953 – 1964.

Warto na koniec wspomnieć, że w 1954 r. do Ukrainy nie został włączony Sewastopol, gdyż znajdowała się w nim baza sowieckiej marynarki wojennej. Miasto wraz z bazą jako jednostka administracyjna o specjalnym statusie podporządkowana była bezpośrednio Moskwie.