W 2026 roku przypadnie 60. rocznica śmierci Stanisława Mikołajczyka. Kim był i dlaczego warto o nim rozmawiać w kontekście polityki młodzieżowej?
Stanisław Mikołajczyk urodził się 18 lipca 1901 roku w Holsterhausen, w Nadrenii Północnej Westfalii w zachodniej części Niemiec. Po ukończeniu czterech klas szkoły powszechnej powrócił z rodziną do Polski i zamieszkał w okolicach Dobrzycy koło Pleszewa. Był absolwentem Szkoły Rolniczej w Swarzędzu. W latach 1918-1920 walczył w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończonych walkach osiadł w Strzyżewie. Już wówczas angażował się w działalność społeczną. Był założycielem Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej, oraz aktywnym działaczem ruchu ludowego. W latach 1920-1931 działał w PSL „Piast”, a następnie w Stronnictwie Ludowym. W Związku Młodzieży Wiejskiej był prezesem, a następnie prezesem honorowym. W latach 1930-1935 pełnił funkcję posła na Sejm RP. Od 1936 roku pełnił funkcję prezesa Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych. W sierpniu 1937 roku był jednym z przywódców strajku chłopskiego. Za tę działalność skazany został na cztery miesiące więzienia. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej. Po 17 września trafił do obozu internowanych na Węgrzech. Po przedostaniu się do Wielkiej Brytanii został wiceprzewodniczącym Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej. Był zagorzałym przeciwnikiem wejścia do rządu w Londynie działaczy związanych z sanacją.
Po śmierci generała Władysława Sikorskiego stanął na czele rządu i funkcję premiera pełnił do listopada 1944 roku. Dążył do porozumienia z ZSRR dotyczącego politycznej przyszłości Polski po zakończeniu II wojny światowej. Prowadził działania dotyczące zawarcia porozumienia w sprawie polskiej granicy na wschodzie. Różnił się z Naczelnym Wodzem generałem Sosnkowskim w sprawie akcji „Burza” i wybuchu powstania warszawskiego. W złożonej sytuacji politycznej w 1944 roku gotów był Stanisław Mikołajczyk pójść na kompromis i utworzyć w Polsce rząd w skład którego oprócz przedstawicieli stronnic emigracyjnych weszli by także działacze PPR. Plany te spotkały się jednak z zdecydowanym sprzeciwem prezydenta Raczkiewicza, naczelnego wodza generała Sosnkowskiego i dowództwa Armii Krajowej. Brak możliwości porozumienia się ze stroną sowiecką odnośnie wytyczenia polskiej granicy na wschodzie doprowadził do rezygnacji z funkcji premiera. W czerwcu 1945 roku był uczestnikiem rozmów w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Objął funkcję wicepremiera i ministra rolnictwa w Rządzie Jedności Narodowej. Pełnił funkcję opozycji wobec komunistów i części socjalistów. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego gdzie na skutek sfałszowanych wyborów PSL otrzymało znikome poparcie Stanisław Mikołajczyk został wybrany na posła. Bezpardonowe ataki komunistów na PSL zmusiły Stanisława Mikołajczyka do ucieczki za granicę. Decyzja o emigracji poprzedzona była wiarygodnymi informacjami o możliwym aresztowaniu. Uwięzienie Stanisława Mikołajczyka równoznaczne byłoby z wydaniem na niego wyroku śmierci. Dzięki pomocy urzędników ambasady USA udało mu się na pokładzie statku Baltavia opuścić granice Polski i przedostać się do Stanów Zjednoczonych. Po ucieczce z Polski w listopadzie 1947 roku został pozbawiony obywatelstwa polskiego. Na emigracji odsunięty był od wpływów politycznych i nie odegrał już większej roli. Zmarł 13 grudnia 1966 roku w Waszyngtonie. Jego prochy w 2000 roku zostały sprowadzone do Polski. Pochowany został na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. W mieście tym znajduje się pomnik Stanisława Mikołajczyka. W czerwcu 2000 roku Stanisław Mikołajczyk został pośmiertnie odznaczony Orderem odrodzenia Polski.
Stanisław Mikołajczyk – wzór dla młodych patriotów?
Opór wobec komunizmu po II wojnie światowej stał się istotnym elementem współczesnej polskiej tożsamości narodowej, w szczególności dla osób młodych. Nieco ponad dekadę temu popularność wśród osób młodych zdobył Witold Pilecki oraz żołnierze wyklęci, którzy stali się bohaterami patriotycznych koszulek, a stowarzyszenie Młodzi dla Polski doprowadziło nawet do ufundowania Rotmistrzowi pomnika.
Warto pamiętać, że zbrojny opór wobec komunistów nie był jedyną formą walki przeciwko sowietyzacji Polski. Działacze Polskiego Stronnictwa Ludowego, metodami pokojowej walki politycznej, starali się również przeciwstawiać komunistycznej tyranii. Dziś ten opór wydaje się być o wiele mniej pamiętany – tymczasem zbliżająca się rocznica może być inspiracją by przypomnieć działalność Mikołajczyka oraz innych ludowców. W szczególności sam biogram Mikołajczyka to biogram działacza społecznego i politycznego, który angażował się społecznie już jako młody człowiek – co można śmiało stawiać jako wzór do naśladowania.
Szansa dla wiejskich organizacji młodzieżowych
Istnieją liczne stowarzyszenia, w których mogą działać młodzi ludzie z obszarów wiejskich, a które poruszają, między innymi, tematykę kultury i tożsamości. Śmiało można powiedzieć, że nadchodząca rocznica jest idealną do tego, by promować osobę Mikołajczyka, rolę polskiej wsi w walce o niepodległość oraz działaczy ludowych przeciwstawiających się stalinizacji naszego kraju. Mikołajczyk może stać się dla nich oraz innych młodych ludzi inspiracją, a pierwszym krokiem do promocji jego osoby mogą stać się właśnie działania realizowane w 2026 roku w związku z 60. rocznicą śmierci.
Rocznica ta jest doskonałym pretekstem do tego, by podejmować działania takie jak konferencje naukowe poświęcone historii ruchu ludowego, referaty, wystawy edukacyjne czy kampanie edukacyjne w mediach społecznościowych. Wydarzenia takie mogą być realizowane zarówno na wsiach, jak i w miastach.
Nawiasem mówiąc warto zauważyć, że realizując tego typu działania również wiejskie organizacje młodzieżowe mogą rozwinąć się i pozyskać nowych członków, co, z punktu widzenia polityki młodzieżowej, z pewnością należy ocenić także jako pozytywną informację. Wielu młodych ludzi może uznać takie stowarzyszenia za ciekawe organizacje, a członkostwo i aktywność w nich za wartościową formę spędzania wolnego czasu.
Czy te działania mają szansę powodzenia? Uważam, że tak – skoro organizacje młodzieżowe potrafią promować ważne postacie historyczne, to dlaczego wiejskie organizacje młodzieżowe nie miałyby skutecznie promować osobę Mikołajczyka? Wydaje się, że temat powojennego ruchu ludowego i jego walki z komunizmem został „zaniedbany” przez działaczy wiejskich – młodzi patrioci ze wsi powinni wręcz tę niszę „zagospodarować”. Sam bowiem Mikołajczyk zasługuje na to, by być pamiętanym.
Michał Szymański