Plan Schlieffena. Czy Niemcy mogły wygrać I wojnę światową?
Karol Kwiatkowski
- Data:2023-12-21
- Kategoria:I wojna światowaWyróżnione
Pierwszy blitzkrieg, czyli opracowany w 1905 roku przez feldmarszałka Alfreda von Schlieffena, ówczesnego szefa pruskiego sztabu, plan ataku wojsk niemieckich na Francję przeprowadzony w sierpniu 1914 roku, nie powiódł się wprawdzie, ale czy mógł zapewnić zwycięstwo Niemiec? Czy odejście od radykalnych założeń spowodowało, że plan feldmarszałka się nie powiódł?
Niemiecki plan został przygotowany przez von Schlieffena, a dopracował go jego następca gen. Helmut von Moltke. Był to pierwszy plan wojny błyskawicznej, szerzej znanej jako blitzkrieg. Jakie były główne założenie tego planu? Kluczowy był czas realizacji, który w założeniach miał wynosić sześć tygodni. Kolejny punkt to wykorzystanie wszystkich sił poprzez wycofanie ich ze wschodu. Następnie pokonanie w tym okresie Francji i przerzucenie wojsk na front wschodni. Von Moltke jednak ten plan zmienił. Korekta nie przewidywała całkowitego ogołocenia innych terenów z armii. Jedna armia miała pozostać w Prusach Wschodnich.
Feldmarszałek w 1905 r., kiedy stworzył plan, nie przewidział m.in. obecności wojsk brytyjskich na kontynencie oraz nie mógł wiedzieć, że jego następca von Moltke zmieni liczebność zaangażowanych wojsk. Analizując położenie umocnień, linii obronnych i twierdz francuskich, Schlieffen doszedł do wniosku, że bezpośredni atak na te umocnienia na linii Belfort–Verdun nie zapewni zwycięstwa Niemcom. Uznał, że jeżeli zaatakować Francję poprzez neutralną Belgię – linia Mézières–Maubeuge–Lille–Dunkierka, to armia niemiecka będzie mogła bez większych strat sforsować słabiej umocniony odcinek granicy Francji. Jednak podstawowe założenie planu, czyli naruszenie neutralności Belgii, a także barbarzyńskie zachowanie Niemców: grabieże, ludobójstwo, spowodowały reakcję Wielkiej Brytanii, która przyłączyła się do wojny i wysłała do Francji Brytyjski Korpus Ekspedycyjny (British Expeditionary Force − BEF). Rosja również, czego nie zakładał feldmarszałek, bo w drugiej połowie sierpnia 1914 r., przystąpiła do wojny i część niemieckiej armii musiała wrócić do Prus Wschodnich, co znacznie osłabiło siłę niemieckiego uderzenia. W czasie, gdy powstawał plan Schlieffena, prawdopodobieństwo zaangażowania się Rosji w wojnę było według niemieckiego stratega niewielkie. Rosja w tamtym czasie miała problemy wewnętrzne po przegranej wojnie z Japonią.
Zakładane przez szefa pruskiego sztabu sześć tygodni walk przekształciło się w cztery lata morderczej i wyczerpującej wojny, o charakterze pozycyjnym, zakończonej klęską Niemiec. Gospodarka Niemiec nie była przygotowana na tak długą wojnę, a przyłączenie się w jej wczesnej fazie Wielkiej Brytanii, Rosji i później Stanów Zjednoczonych Ameryki wraz ze swoim zapleczem militarno-gospodarczym przyczyniło się znacznie do porażki Niemiec.
Czy plan Schlieffena w swojej radykalnej wersji miał szanse powodzenia? Po zakończeniu I wojny światowej została wylansowana teza, że złagodzenie planu przez generała von Moltke spowodowało to, że plan się nie powiódł. Z dzisiejszej perspektywy historycy skłaniają się ku tezie, że bardziej te teorie zostały stworzone ku pokrzepieniu niemieckich serc złamanych klęską niż miały racjonalne, strategiczne podstawy. Dziś historycy twierdzą, że plan Schlieffena nie miał szans powodzenia lub były one bardzo nikłe. Wynika to głównie z możliwości mobilnych, transportowych ówczesnych armii. Jako przykład można podać wycofanie w sierpniu 1914 dwóch korpusów z frontu zachodniego, które miały zastopować powstrzymać rosyjską ofensywę skierowaną na Prusy Wschodnie. Chociaż Rosjanie zostali pokonani w bitwie pod Tannenbergiem przed przybyciem tych posiłków osłabiło to front zachodni, a nie zmieniło sytuacji na froncie wschodnim i w ocenie historyków było błędem strategicznym.
Plan Schlieffena jako pierwszy blitzkrieg został potem przez Niemców dopracowany m.in. przez Heinza Guderiana i wykorzystany podczas II wojny światowej.
Warto przypomnieć, że 14 września 1914 von Moltke utracił stanowisko Szefa Polowego, do czego przyczyniły się jego błędne decyzje, m.in. niezablokowanie lądowania brytyjskiej armii przez niemiecką marynarkę wojenną oraz niewykorzystanie strategiczne zwycięstwa w bitwie o Lotaryngię.