Wincenty Pol – Polak z wyboru

Historia Wincentego Pola jest ciekawa z perspektywy wyboru jakiego dokonał, gdyż jego ojciec, Franciszek Ksawery, był Niemcem i używał pruskiej formy nazwiska rodowego – Pohl. Natomiast gdy w 1815 roku otrzymał szlachectwo galicyjskie, podpisywał się Poll von Pollenburg. My znamy go pod nazwiskiem Pol, które wykorzystuje tylko jedną literkę „L”. Matka Wincentego, Eleonora, pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamps de Bérier.

Młody Pol otrzymał staranne wykształcenie. Ukończył: gimnazjum we Lwowie, kolegium jezuickie w Tarnopolu, studia filozoficzne na Uniwersytecie Lwowskim, a także uczestniczył w wykładach z literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. To właśnie podczas studiów we Lwowie Pol (już przez jedno L) odkrył polską tożsamość i został Polakiem z wyboru. Uczył się języka polskiego i mocno się zaangażował w działania niepodległościowe – konspiracyjne. Nauka języka polskiego sprawiła oraz to, że stał się miłośnikiem twórczości romantyków, m.in. Goethego, Mickiewicza i Byrona ugruntowało bez wątpienia jego patriotyzm i światopogląd. Po studiach w 1830 r. podjął pracę na Uniwersytecie Wileńskim jako zastępca lektora języka i literatury niemieckiej.

Kiedy wybuchło Powstanie Listopadowe i wiosną 1831 roku zasięg powstania objął Litwę, wziął w nim bohaterski udział jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich. Został ranny w czasie walk, a w uznaniu zasług odznaczony orderem Virtuti Militari oraz awansowany do stopnia podporucznika. Po upadku powstania 5 października 1831 roku został internowany. Po zwolnieniu organizował pomoc dla powstańców udających się na emigrację. Jako wysłannik generał Bema udał się m.in. do Drezna, gdzie poznał Adama Mickiewicza, który wówczas pisał „Pana Tadeusza”. Nasz wieszcz pozytywnie wyraził się o twórczości poetyckiej Pola, choć na początku Pol nie przyznał się, że pokazuje Mickiewiczowi swoje wiersze – pisał pod pseudonimem. Dopiero jak wieszcz wyraził swoją aprobatę dla przestawionej mu poezji Pol ujawnił, że to jego twórczość.

Utwory poetyckie Wincentego Pola, wydane jako „Pieśni Janusza” – ok. 50 wierszy poświęconych Powstaniu Listopadowemu, zyskały dużą popularność i weszły do kanonu patriotycznych utworów. Warto wymienić najpopularniejsze z tych wierszy: Krakusy, Pierwsza rocznica 29 listopada, Śpiew z mogiły. Do kilku z nich powstała muzyka, m.in. Fryderyk Chopin skomponował muzykę do Śpiewu z mogiły, dzięki temu wiersze Pola zaczęły nowe życie jako pieśni narodowo-patriotyczne, powstańcze.

W 1832 roku wrócił do Galicji i ze swoim przyjacielem Sewerynem Goszczyńskim schronił się w Zakopanem przed ścigającym ich austriackim zaborcą. Tam zafascynował się Tatrami i folklorem góralskim, co skierowało go w stronę badań etnograficznych i geograficznych. Nowe zainteresowania Pola zaowocowały wydaniem Pieśni o ziemi naszej, w której poetycko opisuje polskie ziemie. Jego nowa pasja spowodowała, że w 1849 roku został zatrudniony na Uniwersytecie Jagiellońskim jako profesor geografii.

W 1872 został wybrany na członka Akademii Umiejętności, której kontynuatorem działalności jest obecnie Polska Akademia Nauk. Zmarł pod koniec 1872 roku, 2 grudnia.

Jak wspomina prof. Andrzej Fabianowski: „Czytał poezję Kochanowskiego, barokowego poety Stanisława Grochowskiego i uczył się na pamięć słownika Samuela Bogumiła Lindego. Spisywał pieśni ludowe podczas wędrówek po Podolu i Pokuciu. Pol był ukształtowany przez romantyzm o zabarwieniu patriotycznym, konspiracyjnym i słowianofilskim”.

W 2022 roku w 150 rocznicę śmierci Wincentego Pola Sejm RP uhonorował uchwałą wybitnego geografa, poetę i patriotę. „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla postawy oraz dorobku naukowego i poetyckiego wybitnego Polaka” – zaznaczyli posłowie.